Diğer yağlardan farklı olarak vücut tarafından üretilemeyen omega yağları "elzem yağ" olarak da adlandırılır. Beslenme yetersizliği ve iştahsızlık gibi durumlarda besinlerle aldığımız vitamin ve mineral oranlarında eksiklikler oluşacağından bu gibi durumlarda vitamin, mineral ve balık yağı gibi destekleri dışarıdan almamız gerekir. Genel kanının aksine balık yağlarının( omega-3) yaz aylarında kullanımının sakıncalı olduğunu gösteren hiçbir bilimsel veri olmadığından bu aylarda kullanımında kısıtlama yoktur.
Yrd. Doç. Dr. E. Mahir Gülcan Çocuk Gastroenteroloji, Hepatoloji ve Beslenme Uzmanı
Omega-3 Vücudumuz İçin Gereklidir
Omega-3 yağ asitleri soğuk su balıklarında bol miktarda bulunmaktadır. Balık yağlarının esasını oluşturan EPA ve DHA besin zinciri yoluyla deniz ürünlerinde birikmektedir. Karada yetişen bitkiler genellikle omega-6 yağ asitleri üretmekle beraber, belirli bazı deniz ve tatlı su bitkileri (özellikle algler ve soğuk su bitkileri) omega-3 yağ asidi üretirler. Beş veya daha fazla çift bağ içeren onega-3 ÇDYA (çoklu doymamış yağlar), yüksek doymamış yağ asitleri (YDYA) olarak isimlendirilir ve balıklar temel olarak insanlar tarafından tüketilen YDYA’nin tek kaynağıdır.
Omega-3 yağ asitleri vücutta sentezlenmedikleri için mutlaka dışarıdan alınmalıdır.
Balıklardaki yağ oranı ile yağ asitlerinin dağılımı türlere, vücut bölgelerine, beslenmeye, avlanma avlanma mevsimine ve cinsiyet gibi çeşitli faktörlere bağlı olarak değişebilir. Buna göre balıklardaki yağ oranı % 1 ile % 20 arasında olabilir. Kabuklu deniz ürünlerinde ise yağ oranı % 1’den daha az miktarda bulunur. Balık türüne göre omega-3 miktarı da farklılık gösterir. Özellikle derin denizlerde yaşayan ve siyah etli olan balıklarda bu oran daha yüksektir. Somon, sardalya, uskumru, ton balığı gibi balıklar omega-3 yönünden oldukça zenginken, kültür balıklarında omega-3 miktarı biraz daha düşüktür. Ancal omega-3 yönünden zenginleştirilmiş yemlerle beslenen kültür balıklarında doymamış yağ asit miktarı da yüksek bulunmaktadır.
Balık yağı ve ana içeriğini oluşturan omega-3 yağ asitlerinin faydaları:
• Trigliseritler ve kolesterol düşer, böylece ateroskleroz ve buna bağlı kalp hastalıkları, kalp krizi ve akut inme riski azalır.
• Bağışıklık sistemi güçlenir
• Kansere karşı koruma sağlanır
• Beyin, retina, sperm, cilt hücreleri güçlenir
• İnsülin kullanımı artar (diyabet için faydalı)
• Kanı inceltir ve akışını kolaylaştırır, kanın pıhtılaşmasını önler
• Yangı önleyici etkisiyle romatizmal hastalıklara karşı koruma sağlar
Omega-3 yağ asitlerinin anne-bebek sağlığındaki rolü:
• Bebeğin beyin ve retina gelişiminin desteklenmesi
• Erken doğum riskinin azaltılması
• Hamilelik süresinin ve bebeğin doğum ağırlığının artırılması
• Doğum sonrası depresyonundan korunulması
• Omega-3 yağ asitleri ayrıca çocuğun matematik zekasının geliştirilmesine, okuma, telaffuz ve yazma becerisini artırılmasına yardımcı olabilir.
Omega-3 yağ asidinin zihin sağlığında rolü:
• Depresyon tedavisini desteklemesi
• Bunama ve Alzheimer hastalığı riskinin azaltmasına yardımcı olması
• Ruh hali, konsantrasyon, bellek, dikkat ve davranış bozukluklarına karşı yardımcı olması
• Saldırganlık azaltmaya ve sakinleştirmeye yardımcı olması
• Mizaç, tepkisellik ve kişilik üzerinde olumlu etkisi olması
Omega-3 yağ asidinin göz sağlığında rolü:
Yüksek doz omega-3 alımı gözde yaşa bağlı olarak gelişen sarı nokta hasarları riskini önleyebilmektedir. Omega-3 yağ asitleri eksikliğinde, retinada görme fonksiyonunun azaldığı tesbit edilmiştir.
Omega-3 yağ asidinin kemik-eklem sağlığında rolü:
EPA ve DHA’nın antienflamatuar etkisi vardır, ayrıca kas-iskelet sistemi ve bağışıklık sistemi üzerinde faydalı etkileri bulunmaktadır.
Omega-3 kemik ve eklem sağlığında başlıca aşağıdaki şekillerde yardımcı olabilir:
• Kemiklerde kalsiyum toplanmasına destek olarak güçlenmelerinin sağlanması
• Eklem iltihabı ve kıkırdağa zarar veren enzim aktivitesinin azaltılması
• Eklemlerde hassasiyet ve sabah sertliğinin azaltılması
• Romatoid artritli hastada ilaç ihtiyacının azaltılması
Omega-3 yağ asidinin kalp-damar sağlığında rolü:
• Kalp damar hastalığı riski olanların ya da bu hastalığa yakalanmış olanların kalp sağlığını korumaya yardımcı olması.
• Damar sertliği oluşumunun yavaşlatılması
• Trigliseritlerin kan düzeyinin düşürülmesi
• Kalp hastalıklarında "kötü kolesterol"ün (LDL) düşürülüp, "iyi kolesterol"ün (HDL) artırılması.
• Kalp krizi sonrası felç, ikinci bir kalp krizi ya da ölüm riskinin azaltılması
ÇDYA’leri olan omega-3 ve omega-6 yağ asitleri, insan sağlığı için belli bir oran içinde kullanılmalır. Omega-6 yağ asitlerinin çoğunluğu linoleik asittir ve mısır özü, soya fasülyesi, pamuk ve ayçiçeği yağı omega-6’dan zengin besinlerdir. Linoleik asit vücutta serbest radikal oksidasyonuna, yani hücreleri yıpratan, eskiten serbest oksijen radikallerinin oluşumuna eğilimli olduğundan günlük toplam kalorinin % 10’unu geçmemelidir. Omega-6 ve omega-3 yağ asitlerinin hangi oranlarda alınması konusu halen tartışmalı olmakla birlikte mümkün olduğunca omega-3’ü artırıp omega-6’yı azaltmak günümüzde kabul gören görüştür.
Balık yağının temel içeriğini oluşturan EPA ve DHA, omega-3 yağ asitlerinin ana komponenti olan alfa-linoleik asidin vücuttaki metabolitleri yani son ürünleridir. Bu nedenle balık yağı kullanımı pratikte omega-3 yağ asidi kullanımı ile eş anlama gelmektedir ve vücut gelişimindeki rolleri ve sağlığımız üzerine etkleri de balık yağı ile aynıdır. Bunun dışında uzun zincirli ÇDYA (UZÇDYA) içinde en önemlilerinden biri de DHA’dır. Özellikle prematüre bebeklerde hem UZÇDYA depoları azdır hem de yapımları yetersizdir. Bu nedenle bebek mamaları ile beslenen çocuklardaki UZÇDYA düşük saptanmıştır. Anne sütü ile beslenen prematüreler anne karnındaki gereksinimlerini karşılayacak kadar DHA alırlar. Bu nedenle özellikle prematüre bebeklerin beslenmesi kendi annelerinin sütleri ile yapılmalıdır. Son yıllarda UZÇDYA’lı mamalar da üretilmeye başlanmış ve içerikleri anne sütüne yakınlaştırılmaya çalışılmıştır. Anne sütündeki UZÇDYA annenin beslenme şekliyle yakından ilişkilidir. UZÇDYA ile bebeklerin zihinsel fonksiyonları arasında yakın bir ilişki bulunmuştur.
Genel kanının aksine balık yağlarının yaz aylarında kullanımının sakıncalı olduğunu gösteren hiçbir bilimsel veri olmadığından bu aylarda kullanımında kısıtlama yoktur.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder